Η πόλη της Πύλης βρίσκεται νοτιοδυτικά της Περιφερειακής Ενότητας Τρικάλων, σε απόσταση 18 χλμ. από την πόλη των Τρικάλων. Είναι ο μεγαλύτερος πληθυσμιακά οικισμός του Δήμου Πύλης (1.792 κάτοικοι), για τον οποίο αποτελεί και την έδρα.
Γεωμορφικά απλώνεται σε υψόμετρο 233μ. ανάμεσα στα δύο αντικριστά βουνά Κόζιακας (ή Κερκέτιο) και Ίταμος, που διαχωρίζονται από τον Πορταϊκό ποταμό και διαμορφώνουν οπτικά και λειτουργικά μια όμορφη κοιλάδα, τη «Μεγαλόπρεπη Πύλη ή Μεγάλη Πόρτα», το κύριο πέρασμα δηλαδή από τον κάμπο προς τον ορεινό όγκο των Τρικάλων και γενικότερα της Κεντρικής και Νότιας Πίνδου. Ο Πορταϊκός ποταμός χωρίζει την Πύλη σε δύο οικισμούς: Το νέο οικισμό, που βρίσκεται πάνω στον κύριο οδικό άξονα που ενώνει την πεδινή περιοχή των Τρικάλων με την ορεινή και τον παλαιό οικισμό που εκτείνεται στην απέναντι όχθη του Πορταϊκού.
Ο παλαιός οικισμός προήλθε από τη βυζαντινή πόλη «Μεγάλαι Πύλαι» ή «Μεγάλη Πόρτα», η οποία στην Τουρκοκρατία ονοµαζόταν «Πόρτα – Παζάρ» και εκτείνονταν στο χώρο που βρίσκεται γύρω από την εκκλησία της Πόρτα-Παναγιάς. Ένας μεγάλος σεισμός το 1822 μ.Χ., οδήγησε τους κατοίκους της στη μετακίνηση. Ορισμένοι πέρασαν απέναντι και άρχισε να σχηματίζεται ο νέος οικισμός της Πύλης και άλλοι έφυγαν στα βόρεια – σε Αλεξανδρούπολη, Κομοτηνή, Σέρρες και Χαλκιδική. Το 1886 μ.Χ., Ηπειρώτες που ήρθαν µε το Στουρνάρη, προστέθηκαν στον τοπικό πληθυσμό.
Η ιστορία της Πύλης είναι μεγάλη και ξεκινά από την προϊστορία και την αρχαιότητα. Αυτό το μαρτυρούν τα ερείπια αρχαίου κάστρου, ενός ισχυρού φρουρίου, του Αθήναιον, που βρίσκεται σε υψόμετρο 1356μ. πάνω από το μοναστήρι της Γκούρας. Το όνομά του το πήρε από ιερό αφιερωμένο στη θεά Αθηνά. Το 189 π.Χ. ο Φίλιππος Ε΄ κατέλαβε το κάστρο και το 46 π.Χ. καταστράφηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα.
Η ιστορία της Πύλης συνεχίζεται στη βυζαντινή περίοδο. Το 1204 μ.Χ., οπότε οι Φράγκοι καταλαμβάνουν την Πόλη, ο νομός Τρικάλων περνά στην κυριαρχία του Ελληνικού Δεσποτάτου της Ηπείρου του Μιχαήλ Άγγελου Κομνηνού Δούκα, ο οποίος παραχώρησε στο νόθο γιο του, σεβαστοκράτορα Ιωάννη Άγγελο Κομνηνό Δούκα, τον έλεγχο. Ο Ιωάννης Άγγελος σε σημείωμά του αναγράφεται (στον κώδικα 793 της Ι.Μ. Αγ. Παντ/να Αγ. Όρους) ως ο ιδρυτής της Ι.Μ. Μεγάλων Πυλών και της βυζαντινής Πόλης “Μεγάλαι Πύλαι“, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται ο οικισμός Πόρτα Παναγιά. Κατά την Τουρκοκρατία ονομάστηκε Πόρτα – Παζάρ.
Η πορεία αυτή της Πύλης στην ιστορία, την έχει προικίσει με σπουδαία, κυρίως βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία, όπως ο Ι.Ν. Πόρτα Παναγιάς, η Γέφυρα του Αγ. Βησσαρίωνα ή Καμάρα, η Ι.Μ. Γκούρας και στην ευρύτερη περιοχή η Ι.Μ. Αγίου Βησσαρίωνα ή Δούσικου, ενώ η φύση σε συνεργασία με το χρόνο την έχει στολίσει με ιδιόμορφους και πανέμορφους φυσικούς σχηματισμούς, με πλούσια βλάστηση, σπάνια χλωρίδα και πανίδα, τρεχούμενα νερά και πλούσιο πεδίο ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων.
Σήμερα η Πύλη συνεχίζει να αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς για την ευρύτερη περιοχή, αφού είναι κέντρο εξυπηρέτησης του κοινού σε υπηρεσίες όλων των κατηγοριών (υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, αγορά, ιατρεία, τράπεζες, εστίαση, διαμονή κ.α.). Δέχεται σηµαντική επιρροή από το αστικό κέντρο των Τρικάλων και γενικότερα από το σηµαντικό ενδοπεριφερειακό άξονα ανάπτυξης Τρικάλων – Καρδίτσας.