Η Πύλη βρίσκεται στην είσοδο της πεδινής περιοχής της Θεσσαλίας προς τα ορεινά της Πίνδου. Τα δύο αντικριστά βουνά: Κόζιακας και Ίταμος που διαχωρίζονται από τον Πορταϊκό ποταμό σχηματίζουν μία φυσική μεγαλόπρεπη Πύλη, απ όπου και το όνομα της κωμόπολης. Την Πύλη χωρίζει από τον συνοικισμό της Πόρτα-Παναγιάς ο Πορταϊκός ποταμός. Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον επισκέπτη, γιατί βρίσκεται στο κέντρο σπουδαίων βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων, αλλά και γιατί αποτελεί πέρασμα για τα γραφικά χωριά του Ασπροποτάμου και την Άρτα.
Ιστορία:Στη θέση του συνοικισμού Πόρτα-Παναγιά βρισκόταν η βυζαντινή πόλη Μεγάλαι Πύλαι ή Μεγάλη Πόρτα, η οποία στην Τουρκοκρατία ονομαζόταν Πόρτα-Παζάρ. Ο Άγγλος περιηγητής W. M. Leak (Ληκ), που πέρασε από εκεί το 1810, την αναφέρει ως Απάνω Πόρτα ή Πόρτα Παναγιά, σε αντίθεση με τον καινούργιο οικισμό της Πόρτας, ο οποίος είχε ήδη αναπτυχθεί στη δεξιά όχθη του ποταμού Πορταϊκού και που τον αναφέρει ως Κάτω Πόρτα ή Πόρτα-Νικόλα. Και τα δύο ονόματα (Πύλη και Πόρτα) έχουν σχέση με τη γεωγραφική θέση της κωμόπολης. Στον συνοικισμό Πόρτα-Παναγιά γεννήθηκε ο μητροπολίτης Λαρίσης Βησσαρίων Β΄ (1490-1540) ο οποίος ανακηρύχτηκε άγιος και πολιούχος των Τρικάλων, της Καλαμπάκας και της Πύλης. Η Πύλη υπήρξε πολλές φορές πεδίο σοβαρών μαχών εξαιτίας της θέσης της. Καταστράφηκε επανειλημμένα από τους κατακτητές. Τελευταία φορά πυρπολήθηκε από τα Ιταλικά στρατεύματα την 8η Ιουνίου 1943.
Τα μνημεία οι Γέφυρες: Επί του Πορταϊκού ποταμού , στο ύψος της Πύλης, υπάρχουν, κοντά η μία στην άλλη, τέσσερις γέφυρες διαφορετικών εποχών (1514 έως 1981) και διαφορετικής τεχνικής (πέτρινη τοξωτή, δύο από μπετόν, κρεμαστή). 1) Η τοξωτή γέφυρα . Βρίσκεται 1 χλμ. περίπου δυτικά της Πύλης και έχει κτιστεί το 1514 από τον άγιο Βησσαρίωνα. Η γέφυρα αυτή ήταν η μοναδική ως το 1936, που συνέδεε τον κάμπο με την περιοχή Ασπροποτάμου. Είναι μονότοξη με μήκος 67 μ., πλάτος 2,05 μ., μέγιστο ύψος 30,50 μ. και ύψος στηθαίων 0,70 μ. 2) Η γέφυρα Κονδύλη . Οι ανάγκες της εποχής οδήγησαν στην κατασκευή νέας γέφυρας για την αμαξιτή σύνδεση των Τρικάλων με τα ορεινά χωριά. Έτσι 1 χλμ. δυτικότερα της παλιάς τοξωτής γέφυρας κατασκευάστηκε μια νέα, σύγχρονη για την εποχή εκείνη, από μπετόν. Η κατασκευή της άρχισε τον Νοέμβριο του 1934 και τελείωσε τον Ιούνιο του 1936. Η γέφυρα αυτή, που μοιάζει με σαΐτα, έχει μήκος 45,30 μ., πλάτος 6 μ. και ύψος 22 μ. Στις 9 Ιουνίου 1943 οι αντάρτες, για να παρεμποδίσουν τα μηχανοκίνητα κατοχικά στρατεύματα, ανατίναξαν το αριστερό της βάθρο. Η γέφυρα έπεσε χωρίς να σπάσει. Αργότερα ανασηκώθηκε και αποκαταστάθηκε στην αρχική της θέση, όπου παραμένει έως σήμερα και εξυπηρετεί την επικοινωνία με τα χωριά της Πίνδου, αλλά και την Άρτα. 3) Η γέφυρα Γκίκα. Κατασκευάστηκε το 1960-61 από οπλισμένο σκυρόδεμα και εξυπηρετεί μέχρι σήμερα πολλά χωριά στα ριζά του Κόζιακα. Έχει μήκος 170 μ. 4) Η κρεμαστή πεζογέφυρα . Κατασκευάστηκε το 1981 για την εξυπηρέτηση των κατοίκων της ομώνυμης βυζαντινής εκκλησίας. Έχει μήκος 120 μ, και στηρίζεται σε δύο πυλώνες ύψους 16 μ. Η ανάρτηση του καταστρώματος γίνεται με ευθύγραμμα προτεταμένα καλώδια και είναι η πρώτη γέφυρα στην Ελλάδα που κατασκευάστηκε με αυτή την τεχνική. Το πλάτος της είναι 2 μ. και το ύψος από την κοίτη του ποταμού 7μ.
Η Παναγία των Μεγάλων Πυλών: Απέναντι από την Πύλη, στο συνοικισμό της Πόρτα-Παναγιάς βρίσκεται ο ονομαστός ομώνυμος βυζαντινός ναός, ο οποίος παλαιότερα αποτελούσε το καθολικό σταυροπηγιακής μονής η οποία έφερε το όνομά της Ακαταμάχητου Θεοτόκου. Αυτή διαλύθηκε στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ο ναός κτίστηκε το 1283 από τον σεβαστοκράτορα Ιωάννη Άγγελο Κομνηνό Δούκα, νόθο γιο του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ Δούκα. Αποτελείται από τον κυρίως ναό και τον μεταγενέστερο (για άλλους προγενέστερο) εξωνάρθηκα.
Η Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Γκούρας: Είναι γυναικεία, κτισμένη πάνω από την Πύλη στο όρος Ίταμος και σε υψόμετρο 640 μ. Η θέα από το μοναστήρι είναι μοναδική. Η μονή ιδρύθηκε το 1743. Λεηλατήθηκε ή κάηκε κατ επανάληψιν (1770, 1823, 1854, 1878, 1943). Τη σημερινή της μορφή άρχισε να παίρνει το 1961.
Τα Φρούρια στον Ίταμο: Σε δύο κορυφές του βουνού Ίταμος, ΝΔ της Πύλης, σώζονται τα ερείπια δύο φρουρίων των ελληνικών χρόνων. Από αυτά ελέγχονται όλα τα περάσματα των Αγράφων και της Πίνδου. Τα εν λόγω φρούρια κατελήφθησαν από τον Φίλιππο Ε΄ της Μακεδονίας το 189 π.Χ. και καταστράφηκαν από τον Ιούλιο Καίσαρα το 46 π.Χ. Στην περιοχή αυτή τοποθετείται η αρχαία πόλη Αθήναιον

Βιβλιογραφία:

Πηγές: – Αρχείο Α.Τ.Τ.Ο.Α Δ.Πύλης – Γραφείο Τουρισμού

• Κανέλας Βασίλειος – Πρόεδρος Τ.Κ.Πύλης
• Εμπορικός Σύλλογος Πύλης
• Υπουργείο Πολιτισμού – Διαρκής Κατάλογος των Κηρυγμένων Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων της Ελλάδος

Μεμονωμένες πηγές (αναφέρονται σχετικά

Στην Πύλη μπορείτε να εξυπηρετηθείτε: